8. อฏฺฐมสิกฺขาปทวณฺณนา
[869] อฏฺฐเม – สพฺพํ อุตฺตานเมวฯ ติสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ
อฏฺฐมสิกฺขาปทํฯ
9. นวมสิกฺขาปทวณฺณนา
[875] นวเม – อภิสเปยฺยาติ สปถํ กเรยฺยฯ นิรเยน อภิสปติ นาม ‘‘นิรเย นิพฺพตฺตามิ, อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺตามิ, นิรเย นิพฺพตฺตตุ, อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺตตู’’ติ เอวมาทินา นเยน อกฺโกสติฯ พฺรหฺมจริเยน อภิสปติ นาม ‘‘คิหินี โหมิ, โอทาตวตฺถา โหมิ, ปริพฺพาชิกา โหมิ, อิตรา วา เอทิสา โหตู’’ติ เอวมาทินา นเยน อกฺโกสติ; วาจาย วาจาย ปาจิตฺติยํฯ ฐเปตฺวา ปน นิรยญฺจ พฺรหฺมจริยญฺจ ‘‘สุนขี สูกรี กาณา กุณี’’ติอาทินา นเยน อกฺโกสนฺติยา วาจาย วาจาย ทุกฺกฏํฯ
[878] อตฺถปุเรกฺขารายาติ อฏฺฐกถํ กเถนฺติยาฯ ธมฺมปุเรกฺขารายาติ ปาฬิํ วาเจนฺติยาฯ อนุสาสนิปุเรกฺขารายาติ ‘‘อิทานิปิ ตฺวํ เอทิสา, สาธุ วิรมสฺสุ, โน เจ วิรมสิ, อทฺธา ปุน เอวรูปานิ กมฺมานิ กตฺวา นิรเย อุปฺปชฺชิสฺสสิ, ติรจฺฉานโยนิยา อุปฺปชฺชิสฺสสี’’ติ เอวํ อนุสาสนิยํ ฐตฺวา วทนฺติยา อนาปตฺติฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ
ติสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ
นวมสิกฺขาปทํฯ
10. ทสมสิกฺขาปทวณฺณนา
[879] ทสเม – สพฺพํ อุตฺตานเมวฯ ธุรนิกฺเขปสมุฏฺฐานํ – กายวาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐาติ, กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลกมฺมํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ
ทสมสิกฺขาปทํฯ
อนฺธการวคฺโค ทุติโยฯ
3. นคฺควคฺโค
1. ปฐมสิกฺขาปทวณฺณนา
[883-6] นคฺควคฺคสฺส ปฐมสิกฺขาปเท – พฺรหฺมจริยํ จิณฺเณนาติ พฺรหฺมจริเยน จิณฺเณน; อถ วา พฺรหฺมจริยสฺส จรเณนาติ; เอวํ กรณตฺเถ วา สามิอตฺเถ วา อุปโยควจนํ เวทิตพฺพํฯ อจฺฉินฺนจีวริกายาติ อิทํ อุทกสาฏิกํ สนฺธาย วุตฺตํ, น อญฺญํ จีวรํฯ ตสฺมา อุทกสาฏิกาย อจฺฉินฺนาย วา นฏฺฐาย วา นคฺคาย นฺหายนฺติยา อนาปตฺติฯ สเจปิ อุทกสาฏิกจีวรํ มหคฺฆํ โหติ, น สกฺกา นิวาเสตฺวา พหิ คนฺตุํ, เอวมฺปิ นคฺคาย นฺหายิตุํ วฏฺฏติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ
เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
ปฐมสิกฺขาปทํฯ
2. ทุติยสิกฺขาปทวณฺณนา
[887] ทุติเย – สพฺพํ อุตฺตานเมวฯ ฉสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
ทุติยสิกฺขาปทํฯ
3. ตติยสิกฺขาปทวณฺณนา
[893-4] ตติเย – อนนฺตรายิกินีติ ทสสุ อนฺตราเยสุ เอเกนปิ อนฺตราเยน อนนฺตรายาฯ ธุรํ นิกฺขิตฺตมตฺเตติ ธุรํ นิกฺขิปิตฺวา สเจปิ ปจฺฉา สิพฺพติ, อาปตฺติเยวาติ อตฺโถฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ
ธุรนิกฺเขปสมุฏฺฐานํ – อกิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ
ตติยสิกฺขาปทํฯ
4. จตุตฺถสิกฺขาปทวณฺณนา
[898-9] จตุตฺเถ – ปญฺจ อหานิ ปญฺจาหํ, ปญฺจาหเมว ปญฺจาหิกํฯ สงฺฆาฏีนํ จาโร สงฺฆาฏิจาโร; ปริโภควเสน วา โอตาปนวเสน วา สงฺฆฏิตฏฺเฐน สงฺฆาฏีติ ลทฺธนามานํ ปญฺจนฺนํ จีวรานํ ปริวตฺตนนฺติ อตฺโถฯ ตสฺมาเยว ปทภาชเน ‘‘ปญฺจมํ ทิวสํ ปญฺจ จีวรานี’’ติอาทิมาหฯ อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสาติ เอตฺถ จ เอกสฺมิํ จีวเร เอกา อาปตฺติ; ปญฺจสุ ปญฺจฯ
[900] อาปทาสูติ มหคฺฆํ จีวรํ, น สกฺกา โหติ โจรภยาทีสุ ปริภุญฺชิตุํ; เอวรูเป อุปทฺทเว อนาปตฺติฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ กถินสมุฏฺฐานํ – อกิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
จตุตฺถสิกฺขาปทํฯ
5. ปญฺจมสิกฺขาปทวณฺณนา
[903] ปญฺจเม – จีวรสงฺกมนียนฺติ สงฺกเมตพฺพํ จีวรํ; อญฺญิสฺสา สนฺตกํ อนาปุจฺฉา คหิตํ ปุน ปฏิทาตพฺพจีวรนฺติ อตฺโถฯ
[906] อาปทาสูติ สเจ อปารุตํ วา อนิวตฺถํ วา โจรา หรนฺติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุ ธาเรนฺติยา อนาปตฺติฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ กถินสมุฏฺฐานํ – กิริยากิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
ปญฺจมสิกฺขาปทํฯ
6. ฉฏฺฐสิกฺขาปทวณฺณนา
[909-10] ฉฏฺเฐ – อญฺญํ ปริกฺขารนฺติ ยํกิญฺจิ ถาลกาทีนํ วา สปฺปิเตลาทีนํ วา อญฺญตรํฯ อานิสํสนฺติ ‘‘กิตฺตกํ อคฺฆนกํ ทาตุกามตฺถา’’ติ ปุจฺฉติ, ‘‘เอตฺตกํ นามา’’ติ วทนฺติ, ‘‘อาคเมถ ตาว, อิทานิ วตฺถํ มหคฺฆํ, กติปาเหน กปฺปาเส อาคเต สมคฺฆํ ภวิสฺสตี’’ติ เอวํ วตฺวา นิวาเรนฺติยา อนาปตฺติฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ
ติสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
ฉฏฺฐสิกฺขาปทํฯ
7. สตฺตมสิกฺขาปทวณฺณนา
[911] สตฺตเม – ปกฺกมิํสูติ อญฺญาสมฺปิ อาคมนํ อาคเมนฺตี ‘‘อทฺธา อมฺหากมฺปิ อาคเมสฺสตี’’ติ ตตฺถ ตตฺถ อคมํสุฯ ปฏิพาเหยฺยาติ ปฏิเสเธยฺยฯ
[915] อานิสํสนฺติ ‘‘เอกิสฺสา เอกํ สาฏกํ นปฺปโหติ, อาคเมถ ตาว, กติปาเหน อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตโต ภาเชสฺสามี’’ติ เอวํ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา ปฏิพาหนฺติยา อนาปตฺติฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ
ติสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
สตฺตมสิกฺขาปทํฯ
8. อฏฺฐมสิกฺขาปทวณฺณนา
[916-8] อฏฺฐเม – นฏา นาม เย นาฏกํ นาเฏนฺติฯ นฏกา นาม เย นจฺจนฺติฯ ลงฺฆกา นาม เย วํสวรตฺตาทีสุ ลงฺฆนกมฺมํ กโรนฺติฯ โสกชฺฌายิกา นาม มายาการาฯ กุมฺภถูณิกา นาม ฆฏเกน กีฬนกา; พิมฺพิสกวาทกาติปิ วทนฺติฯ เทติ อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสาติ เอตฺถ จีวรคณนาย อาปตฺติโย เวทิตพฺพาฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ
ฉสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
อฏฺฐมสิกฺขาปทํฯ
9. นวมสิกฺขาปทวณฺณนา
[921-4] นวเม – ทุพฺพลจีวรปจฺจาสายาติ ทุพฺพลาย จีวรปจฺจาสายฯ อานิสํสนฺติ กิญฺจาปิ ‘‘น มยํ อยฺเย สกฺโกมา’’ติ วทนฺติ, ‘‘อิทานิ ปน เตสํ กปฺปาโส อาคมิสฺสติ , สทฺโธ ปสนฺโน ปุริโส อาคมิสฺสติ, อทฺธา ทสฺสตี’’ติ เอวํ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา นิวาเรนฺติยา อนาปตฺติฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ
ติสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
นวมสิกฺขาปทํฯ
10. ทสมสิกฺขาปทวณฺณนา
[927] ทสเม – กถินุทฺธารํ น ทสฺสนฺตีติ กีทิโส กถินุทฺธาโร ทาตพฺโพ, กีทิโส น ทาตพฺโพติ? ยสฺส อตฺถารมูลโก อานิสํโส มหา, อุพฺภารมูลโก อปฺโป, เอวรูโป น ทาตพฺโพฯ ยสฺส ปน อตฺถารมูลโก อานิสํโส อปฺโป, อุพฺภารมูลโก มหา, เอวรูโป ทาตพฺโพฯ สมานิสํโสปิ สทฺธาปริปาลนตฺถํ ทาตพฺโพวฯ
[931] อานิสํสนฺติ ภิกฺขุนิสงฺโฆ ชิณฺณจีวโร, กถินานิสํสมูลโก มหาลาโภติ เอวรูปํ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา ปฏิพาหนฺติยา อนาปตฺติฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ
ติสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
ทสมสิกฺขาปทํฯ
นคฺควคฺโค ตติโยฯ
4. ตุวฏฺฏวคฺโค
1. ปฐมสิกฺขาปทวณฺณนา
[933] ตุวฏฺฏวคฺคสฺส ปฐมสิกฺขาปเท – ตุวฏฺเฏยฺยุนฺติ นิปชฺเชยฺยุํฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
ปฐมสิกฺขาปทํฯ
2. ทุติยสิกฺขาปทวณฺณนา
[937] ทุติเย – เอกํ อตฺถรณญฺเจว ปาวุรณญฺจ เอตาสนฺติ เอกตฺถรณปาวุรณา; สํหาริมานํ ปาวารตฺถรณกฏสารกาทีนํ เอกํ อนฺตํ อตฺถริตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา ตุวฏฺเฏนฺตีนเมตํ อธิวจนํฯ
[940] ววตฺถานํ ทสฺเสตฺวาติ มชฺเฌ กาสาวํ วา กตฺตรยฏฺฐิํ วา อนฺตมโส กายพนฺธนมฺปิ ฐเปตฺวา นิปชฺชนฺตีนํ อนาปตฺตีติ อตฺโถฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ
ทุติยสิกฺขาปทํฯ
3. ตติยสิกฺขาปทวณฺณนา
[941] ตติเย – อุฬารสมฺภาวิตาติ อุฬารกุลา ปพฺพชิตตฺตา คุเณหิ จ อุฬารตฺตา อุฬาราติ สมฺภาวิตาฯ อิสฺสาปกตาติ อิสฺสาย อปกตา; อภิภูตาติ อตฺโถฯ สญฺญตฺติ พหุลา เอตาสนฺติ สญฺญตฺติพหุลา; ทิวสํ มหาชนํ สญฺญาปยมานาติ อตฺโถฯ วิญฺญตฺติ พหุลา เอตาสนฺติ วิญฺญตฺติพหุลาฯ วิญฺญตฺตีติ เหตูทาหรณาทีหิ วิวิเธหิ นเยหิ ญาปนา เวทิตพฺพา, น ยาจนาฯ
[943] จงฺกมเน นิวตฺตนคณนาย อาปตฺติโย เวทิตพฺพาฯ ติฏฺฐติ วาติอาทีสุ ปโยคคณนายฯ อุทฺทิสติ วาติอาทีสุ ปทาทิคณนายฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ
ติสมุฏฺฐานํ – กิริยากิริยํ , สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ
ตติยสิกฺขาปทํฯ
4. จตุตฺถสิกฺขาปทวณฺณนา
[949] จตุตฺเถ – สติ อนฺตราเยติ ทสวิเธ อนฺตราเย สติฯ ปริเยสิตฺวา น ลภตีติ อญฺญํ อุปฏฺฐายิกํ น ลภติฯ คิลานายาติ สยํ คิลานายฯ อาปทาสูติ ตถารูเป อุปทฺทเว สติ อนาปตฺติฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ
ธุรนิกฺเขปสมุฏฺฐานํ – อกิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ
จตุตฺถสิกฺขาปทํฯ
5. ปญฺจมสิกฺขาปทวณฺณนา
[952] ปญฺจเม – อญฺญํ อาณาเปตีติ เอตฺถ สเจ นิกฺกฑฺฒาติ อาณตฺตา เอกปโยเคน พหูนิปิ ทฺวารานิ อติกฺกาเมติ, เอกา อาปตฺติฯ อถ อิมญฺจิมญฺจ ทฺวารํ อติกฺกาเมหีติ เอวํ อาณตฺตา อติกฺกาเมติ, ทฺวารคณนาย อาปตฺติโยฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ
ติสมุฏฺฐานํ – กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ
ปญฺจมสิกฺขาปทํฯ
6. ฉฏฺฐสิกฺขาปทวณฺณนา
[955] ฉฏฺเฐ – สพฺพํ อุตฺตานเมวฯ สมนุภาสนสมุฏฺฐานํ – อกิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ
ฉฏฺฐสิกฺขาปทํฯ
7-8-9. สตฺตมอฏฺฐมนวมสิกฺขาปทวณฺณนา
[961] สตฺตมอฏฺฐมนวเมสุ สพฺพํ อุตฺตานเมวฯ สพฺพานิ เอฬกโลมสมุฏฺฐานานิ, กิริยานิ, โนสญฺญาวิโมกฺขานิ, อจิตฺตกานิ, ปณฺณตฺติวชฺชานิ, กายกมฺมานิ, ติจิตฺตานิ ติเวทนานีติฯ
สตฺตมอฏฺฐมนวมสิกฺขาปทานิฯ
10. ทสมสิกฺขาปทวณฺณนา
[973] ทสเม – อาหุนฺทริกาติ สมฺพาธาฯ
[975] ธุรํ นิกฺขิตฺตมตฺเตติ สเจปิ ธุรํ นิกฺขิปิตฺวา ปจฺฉา ปกฺกมติ, อาปตฺติเยวาติ อตฺโถฯ ปวาเรตฺวา ปญฺจ โยชนานิ คจฺฉนฺติยาปิ อนาปตฺติฯ ฉสุ วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ สเจ ปน ตีณิ คนฺตฺวา เตเนว มคฺเคน ปจฺจาคจฺฉติ, น วฏฺฏติฯ อญฺเญน มคฺเคน อาคนฺตุํ วฏฺฏติฯ
[976] อนฺตราเยติ ทสวิเธ อนฺตราเย – ปรํ คจฺฉิสฺสามีติ นิกฺขนฺตา, นทีปูโร ปน อาคโต, โจรา วา มคฺเค โหนฺติ, เมโฆ วา อุฏฺฐาติ, นิวตฺติตุํ วฏฺฏติฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ ปฐมปาราชิกสมุฏฺฐานํ – อกิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนนฺติฯ
ทสมสิกฺขาปทํฯ
ตุวฏฺฏวคฺโค จตุตฺโถฯ
5. จิตฺตาคารวคฺโค
